Speak up als drager voor het multidisciplinair gesprek, Martini Ziekenhuis en UMCG

Multidisciplinair gesprek

Ziekenhuis - Topklinisch

Martini Ziekenhuis

Universitair medisch centrum

UMC Groningen

Het Martini Ziekenhuis besteedt structureel aandacht aan het multidisciplinair (= interprofessionele) gesprek, waarbij de human factor speak up centraal staat. Zo kunnen zorgprofessionals zich beter uitspreken over zaken die invloed hebben op welzijn en veiligheid van patiënten en teams.

In het kort

Het Expertisecentrum Human Factors faciliteert het interprofessioneel (leren) omgaan met human factors. Human factors gaat over fysiologische, psychologische en omgevingsfactoren, die menselijk (team)gedrag beïnvloeden bij het uitvoeren van professionele taken, samenwerking en omgaan met systemen. Het expertisecentrum richt zich vooral op de psychologische en omgevingsfactoren. Op dit moment staat de human factor speak up daarin centraal. Om zorgprofessionals beter toe te rusten om zich op kritieke momenten uit te spreken in interprofessionele teams wordt gebruik gemaakt van de praktijkaanpak ‘SUITS’, Speak Up in Interprofessionele Teams Strategie. In deze leermethode zijn specifieke interventies opgesteld en gebaseerd op Crew Resource Management (CRM), een strategie voor interprofessioneel samenwerken.

Het expertisecentrum ondersteunt het (leren) omgaan met human factors vanuit drie pijlers: onderzoek, onderwijs en praktijkontwikkeling. Vanuit deze invalshoeken is SUITS ontwikkeld en met de praktijk uitgetest in pilots; bijvoorbeeld het toepassen van professionele communicatiestructuren en gedrag tijdens het uitvoeren van dagelijkse zorgsituaties. Het algemene doel is speak up zo optimaal mogelijk te borgen in teams en afdelingen als geheel. Andere onderwerpen zijn: goed leider- en volgerschap, gedeeld situatiebewustzijn, (leren) stress hanteren als manier om te blijven handelen vanuit professioneel gedrag.

Werkwijze
Het Expertisecentrum Human Factors heeft SUITS ontwikkeld om in interprofessionele zorgteams speak up zo optimaal mogelijk te waarborgen.

SUITS bestaat uit vier interventies, met voor- en nametingen over onderwerpen die geassocieerd zijn met speak up (de twee rode blokjes in de figuur). De bevindingen van deze metingen worden teruggekoppeld aan de deelnemende teams voor verdere praktijkontwikkeling en vervolginterventies. Als start voor speak up in zorgteams is een korte online module opgesteld (groene blokje).

Voor speak up zijn specifiek gedrag en teamvaardigheden van belang. Deze worden getraind door middel van CRM in de vorm van een scenariotraining in een skillslab (1^e paarse blokje). Wat in het skillslab is getraind, wordt overgezet naar leren op de werkplek. Dat gebeurt door praktijkbegeleiding te geven aan interprofessionele teams tijdens de dagelijkse patiëntenzorg (2^e paarse blokje). Aanvullend hierop wordt 1-op-1 coaching gegeven aan team- en medische leiders, vanwege de sturende invloed van het management (oranje blokje).

Alle interventies zijn inhoudelijk opgesteld vanuit onderzoekliteratuur. In het bijzonder is gekeken naar hoe de human factor speak up, duurzaam geborgd kan worden in de samenwerking in multidisciplinaire teams. Door speak up te implementeren via SUITS ontstaan nieuwe ervaringen en vragen over professioneel handelen in teams. Deze kunnen worden ingebracht in skillslab trainingen en/of in de praktijk als begeleidingsdoel worden opgenomen. Hiermee is de PDCA cyclus van professionele ontwikkeling van human factors in zorgteams geborgd. Meer algemeen wordt vanuit de professionele beroepshouding bijgedragen aan een veilig leer- en werkklimaat.

Inspiratie

Doordat er binnen het Martini Ziekenhuis een speciaal Expertisecentrum Human Factors is, is structureel professionele en met wetenschap onderbouwde inbreng geborgd.
Shared health governance: artsen en verpleegkundigen zijn via Verpleegkundige- en Medische Staf inhoudelijk eigenaar van het expertisecentrum.
Een bottom-up beweging: teams initiëren doelen en acties bij een (specifieke) human factor om deze in de eigen werkomgeving samen te ontwikkelen. Implementatie van interventies gebeurt onder regie van een afgebakende groep verpleegkundigen en artsen. Het expertisecentrum helpt vanuit een specialistische deskundigenrol.
Deskundigheidsbevordering in human factors is waar mogelijk verplaatst naar de directe werkomgeving.
Vanuit het expertisecentrum worden wetenschap en praktijk met elkaar verbonden en omgezet in praktische teamtraining en praktijkbegeleiding. Effecten in praktijkontwikkeling worden in kaart gebracht via gestructureerde praktijkevaluaties en metingen.
In het versterken van het multidisciplinaire (verpleegkundigen, artsen en leidinggevenden) karakter wordt de safety-II benadering gebruikt. Bijvoorbeeld door het benadrukken van goede gedragsvoorbeelden in professioneel handelen in speak up in teams.
SUITS vergroot de interprofessionele betrokkenheid en teamcohesie.

Onderzoek en samenwerking

Uit onderzoek naar teamperformance blijkt o.a. dat speak up onbedoelde en vermijdbare schade ten gevolge van ziekenhuiszorg vermindert en voorkómt.
De toegepaste interventies zijn gebaseerd op gedragswetenschappen. Praktische interventies zijn opgesteld om onderstromen (psychosociale processen) van en tussen mensen in speak up werksituaties positief te beïnvloeden.
Er is een samenwerking met UMCG in het Skills en Simulatie Netwerk Noord-Nederland.
Het Martini Ziekenhuis doet samen met UMCG onderzoek naar het (leren) toepassen en waarborgen van human factors in interprofessionele teams. Ook loopt onderzoek naar hoe sociale netwerken in teams invloed uitoefenen op professioneel samenwerken en naar interprofessioneel leren en de vorming van interprofessionele identiteit.

Tips & tricks

Start in het skills lab met toelichten wat speak up inhoudt en laat deelnemers leerdoelen formuleren. Maak gebruik van het ‘kleed’.

Het ‘speak up kleed’ bestaat uit 7 gezichtspunten, die een mogelijke drempel (kritische gedragingen en vaardigheden) voor speak up weergeven. Er is ook een ‘open’ 8^e gezichtspunt, dat een deelnemer zelf naar voren kan brengen. In de training kunnen deelnemers op een gezichtspunt gaan staan; dat is vervolgens de invalshoek voor reflectie op speak up als team. In de praktijk blijkt deze aanpak heel helpend om bespreekbaar te maken welke drempel je ervaart bij je uitspreken over zaken die invloed hebben op welzijn en veiligheid van patiënten en teams, zoals eigen onzekerheid, (voorgenomen) handeling en/of besluit van collega, professioneel gedrag van collega.

Borging

‍

Het expertisecentrum is waar mogelijk financieel ingebed in bestaande begrotingsstructuren, inhoudelijk geïntegreerd met de afdeling Kwaliteit & Veiligheid en functioneert vanuit het leerhuis (Martini Academie).
Human Factors in patiëntveiligheid is een resultaatsgebied op de afdeling/in de zorgketen. Minimaal één arts en verpleegkundige zijn samen verantwoordelijk voor regie op inhoudelijke voortgang van toegepaste interventies vanuit SUITS (doelen, aanpak en evaluatie van de praktijkbegeleiding van teams). Op de betrokken (pilot)afdeling(en) is een klankbordgroep ‘veiligheidsklimaat’; deze is beschikbaar voor bredere afstemming over zaken, voordat deze met de praktijk worden gecommuniceerd, uitgewerkt en/of toegepast.
Afdeling/zorgketen krijgen data en opbrengsten van gestructureerde praktijkevaluaties over human factors in teams in relatie tot patiëntveiligheid. Hierdoor ontstaat een soort ‘dashboard’ (in ontwikkeling) voor interprofessionele praktijkontwikkeling, dat bijdraagt aan optimalisatie van samenwerken in high performance teams.
Verpleegkundige en medische staf hebben ‘Human Factors in Patiëntveiligheid’ opgenomen in de eigen beleidscyclus om kwaliteit en veiligheid in ziekenhuiszorg mede te waarborgen.
Een intern communicatiekanaal is in ontwikkeling: Human factors bij patiëntveiligheid.

Meer weten?

Martini Ziekenhuis werkt met expertisecentrum Human Factors aan vergroten patiëntveiligheid
Spreek je uit! | V&VN (venvn.nl)
Social-psychological insights, social dynamics and behavior oriented interventions integrated, to guide learning interventions in speaking up in healthcare teams during daily practice: review (in publicatie, UMCG/Martini Hospital)
Abstracts over speak up tijdens SESAM-congres 2023; Society in Europe for Simulation Applied to Medicine.

1. Oral presentation: Speak-Up in Interprofessional Teams Strategy (SUITS). Ruud Kuipers, Jasperina Brouwer, Geke Blok, Paulien Harms, Laurens Reinke, Jan-Jaap Reinders, Jaap Tulleken

1. Workshop: Speaking-up, let it grow in a simulation session! Ruud Kuipers, Annette Koorn, Albert-Jan Klein-Ikkink, Roelie Sitepu, Jan-Jaap Reinders, Paulien Harms, Laurens Reinke, Geke Blok, Jaap Tulleken

Edmondson, A. (1999). Psychological safety and learning behavior in work teams. Administrative Science Quarterly, 44, 350-383.
Edmondson, A. C. (2004). Learning from mistakes is easier said than done: Group and organizational influences on the detection and correction of human error. The Journal of Applied Behavioral Science, 40, 66-90.
Edmondson, A. C. (2018). The fearless organization: Creating psychological safety in the workplace for learning, innovation, and growth. John Wiley & Sons.
Interventions to improve team effectiveness within health care: a systematic review of the past decade. | PSNet (ahrq.gov)
What Do We Really Know About Crew Resource Management in Hea... : Journal of Patient Safety (lww.com)

Contactpersonen

Ruud Kuipers

Verpleeg-/onderwijskundig & psychologisch onderzoeker, leidinggevende expertisecentrum Human Factors

Jefta van Ingen Schenau

ICU-verpleegkundige en CRM-trainer