- Verbeter de veiligheid bij toediening van parenteralia op verpleegafdelingen door een bottom-up benadering met verpleegkundigen en door toepassing van de Operational Excellence methodiek.
- Zorg voor rolduidelijkheid. In het MUMC+ is de verpleging eigenaar van het proces van medicatietoediening op de verpleegafdeling. De Medicatiecommissie volgt als opdrachtgever de voortgang op.
- Multidisciplinaire aanpak; met alle betrokken partijen is gezamenlijk het gesprek aangegaan en een risicoanalyse uitgevoerd.
- Het MUMC+ streeft naar een aandachtsverpleegkundige medicatieproces op elke verpleegafdeling.
- In Epic is een verplichte dubbelcheck bij hoog risico parenteralia mogelijk; dit moet in het MUMC+ nog geïmplementeerd worden, is in sommige andere ziekenhuizen al gerealiseerd.
- Financiering: als onderdeel van reguliere werkzaamheden. Wel in een apart project waarvoor vanuit de Raad van Bestuur geld is vrijgemaakt.
'Veilige Toediening Parenteralia' in Maastricht UMC+
Safety-II en veiligheidsergonomie
Universitair medisch centrum
Maastricht UMC+
De toediening van parenteralia (infusen en injecties) is een risicovol proces. Daarom is in het Maastricht UMC+ (MUMC+) met het project ‘Veilige Toediening Parenteralia’ een pakket met kwaliteitsverbeteringen gekozen, geïmplementeerd en geborgd. Dit pakket is tot stand gekomen op basis van evidence, praktijkervaringen en een risico-inventarisatie door een multidisciplinair team. Als onderdeel van dit pakket van verbetermaatregelen is een werkwijze ontwikkeld en onderzocht waarbij de dubbelcheck bij toediening van alle parenteralia is vervangen door een risico-gestuurde dubbelcheck bij uitsluitend hoog risico parenteralia.
In een position paper (2024) hebben zorgverleners uit zestien ziekenhuizen de minimale vereisten en randvoorwaarden voor veilige toediening met een risico-gestuurde werkwijze uitgewerkt.
‘Van focus op uitvoeren van de dubbelcheck bij toedienen van parenteralia naar focus op veilig werken.’
In het kort
Het veilig klaarmaken en toedienen van high-risk medicatie is een belangrijk veiligheidsthema voor ziekenhuizen. Volgens de Nederlandse richtlijnen (VMSzorg thema High Risk Medicatie) moeten verpleegkundigen bij alle parenteralia-toedieningen met twee personen aan het bed van de patiënt een dubbelcheck verrichten. Uit Nivel-onderzoek blijkt dat de uitvoering van deze dubbelcheck bij alle parenteralia-toedieningen niet haalbaar is; het gaat om een zeer groot aantal toedieningen per dag, waarbij slechts een klein percentage tot schade bij de patiënt kan leiden bij een eventuele toedienfout. Verpleegkundigen maken zelf (vaak ad hoc) een risico-inschatting voor de noodzaak van de toepassing van een dubbelcheck. Dit betekent een risico voor zowel de patiënt als de verpleegkundige (second victim). Ook wordt de kostbare tijd van verpleegkundigen hiermee niet efficiënt ingezet.
Project Veilige Toediening Parenteralia (VTP)
Het project omvat vier onderdelen:
- Barcodescanning bij toediening van alle parenteralia
- Risico-gestuurde dubbelcheck
- Verbeteren van de effectiviteit van de dubbelcheck door onafhankelijke en geconcentreerde uitvoering
- Borgen en continu verbeteren van de veiligheid bij toediening van parenteralia
Het project betreft de toediening van parenteralia door verpleegkundigen op verpleegafdelingen in het MUMC+. Andere afdelingen zoals intensive cares, OK’s, SEH, dialyse, functieafdelingen en poliklinieken, evenals toediening door andere zorgverleners zoals bijvoorbeeld artsen, vallen niet binnen dit project.
Risicoanalyse
Met artsen, verpleegkundigen en ziekenhuisapothekers is een risicoanalyse (Failure Mode Effect Analysis: FMEA) uitgevoerd; zij hebben de parenteralia-toedieningen in de categorieën hoog en laag risico ingedeeld. Bij hoog-risico parenteralia wordt bij de toediening de volledige dubbelcheck uitgevoerd: naast het scannen van de barcode, controleert een tweede verpleegkundige de toediensnelheid en toedienweg aan het bed van de patiënt (dubbelcheck). Bij laag-risico parenteralia voert de verpleegkundige de dubbelcheck uit d.m.v. barcodescanning en worden de toediensnelheid en toedienweg niet door een tweede verpleegkundige gecontroleerd (single check). Uit een aanvullende risico-analyse van het proces van toedienen van laag risico parenteralia blijkt dat het risico op optreden van schade bij deze werkwijze klein is.
De volgende algemene voorwaarden voor toepassing van risico-gestuurde dubbelcheck zijn afgesproken:
Onderzoek en verbeterinitiatieven
De effecten van de nieuwe werkwijze op de patiëntveiligheid, tijdsbesteding en beleving van verpleegkundigen worden op pilot-afdelingen onderzocht. Op basis van resultaten van dit onderzoek wordt de werkwijze waar nodig bijgesteld en opnieuw geëvalueerd. Daarnaast worden periodiek de lijst met hoog risico parenteralia herzien, de risicoanalyses herhaald, medicatieveiligheidsrondes uitgevoerd en incidenten geanalyseerd. Er wordt een dashboard ontwikkeld om de barcodescanning van alle parenteralia toedieningen en de uitvoering van de dubbelcheck bij hoog risico parenteralia continu te monitoren. Hiermee wordt een Plan-Do-Check-Act-cyclus (PDCA) verankerd, waarbij het projectteam benodigde verbetermaatregelen initieert. Het effect van de nieuwe werkwijze wordt onderzocht met nul- en effectmetingen op zowel interventie- als controle-afdelingen.
De gekozen werkwijze en verbetermaatregelen in het MUMC+ sluiten naadloos aan bij de aanbevelingen van de derde Nivel-evaluatie van het VMSzorg thema High Risk Medicatie – klaarmaken en toedienen parenteralia. De verwachting is dat deze nieuwe aanpak meer veiligheid voor patiënt én verpleegkundige en meer tijd en medewerkerstevredenheid voor de verpleging oplevert.
Inspiratie
- Door risico-gestuurde benadering van dubbelcheck bij toedienen van parenteralia, kan het aantal dubbelchecks worden gereduceerd. Daardoor kan de beschikbare tijd worden besteed aan een beperktere maar relevantere groep parenteralia. De verwachting is dat daardoor de dubbelcheck effectiever wordt uitgevoerd; onafhankelijk en met volle aandacht en concentratie.
- Multidisciplinaire aanpak; door met alle betrokken partijen gezamenlijk het gesprek aan te gaan en een risicoanalyse uit te voeren, ontstaat bewustwording en kunnen bewuste keuzes worden gemaakt voor alternatieve werkwijzen die de patiëntveiligheid hoog houden en uitvoerbaar zijn in de praktijk.
- Met een bottom-up aanpak is het leren van professionals van de werkvloer benut. In multidisciplinaire gesprekken is ‘Work As Imagined’ vergeleken met ‘Work As Done’, en zijn naar aanleiding daarvan verbeterinitiatieven met elkaar gestart, een Safety-II aanpak in de praktijk!
- Het eigenaarschap van het proces van medicatietoediening op de verpleegafdeling ligt bij de verpleging.
- De kracht van dit praktijkvoorbeeld is de combinatie van de verschillende verbetermaatregelen, de bottom-up aanpak en de aanpassing op de lokale situatie. Een belangrijk advies is om naast toepassen van een risico-gestuurde dubbelcheck ook de PDCA-cyclus te doorlopen. De gekozen verbetermaatregelen zijn afhankelijk van de context en kunnen dus per ziekenhuis en per (verpleeg)afdeling verschillen.
- Recentelijk gepubliceerde onderzoeken (zie onder Meer weten) en adviezen pleiten voor het risico-gestuurd en onafhankelijk en geconcentreerd uitvoeren van de dubbelcheck. In meerdere Nederlandse ziekenhuizen is gestart met risico-gestuurde toepassing van de dubbelcheck bij toediening van parenteralia, niet altijd met een gedegen onderbouwing.
Tips & tricks
Meer weten?
- Position Paper Veilige toediening parenteralia 2024: Risico-gestuurde toepassing van de dubbelcheck in plaats van de voorgeschreven dubbelcheck in alle gevallen, kan de veiligheid verder verbeteren. Randvoorwaarden en adviezen voor veilige toediening van parenteralia zijn door zorgverleners uit zestien ziekenhuizen in deze position paper beschreven. De position paper roept (beroeps)verenigingen op om het initiatief te nemen voor het ontwikkelen van een nieuwe richtlijn voor de veilige toediening van parenteralia.
Laat je inspireren door andere initiatieven op het gebied van Veilige Toediening Parenteralia.
Nivel FRAM High Risk Medicatie 2021:
- Analyseren van praktijkvariatie bij het toedienen van high-risk medicatie leidt tot verbeterpunten voor patiëntveiligheid | Nivel
- Tweede controle bij het toedienen van high-risk medicatie: nieuwe benadering vanuit een Safety-I en Safety-II perspectief | Derde evaluatie van het VMS thema | Nivel
Artikelen:
- Double checking injectable medication administration: Does the protocol fit clinical practice? Schutijser et al. Saf Sci (2019)
- Koyama AK, Maddox C-SS, Li L, et al. Effectiveness of double checking to reduce medication administration errors: a systematic review. BMJ Qual Saf 2020;29:595–603. doi:10.1136/bmjqs-2019-009552
- Westbrook J, Li L, Raban MZ, et al. Associations between double-checking and medication administration errors: a direct observational study of paediatric inpatients. BMJ Qual Saf 2020;0:1–11. doi:10.1136/bmjqs-2020-011473
